Kiedy lekarz może rozpoznać nadciśnienie tętnicze?

Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego chorobę można rozpoznać, kiedy u pacjenta stwierdza się, że:

• w dwóch pomiarach, wykonanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt, wartości ciśnienia tętniczego są równe lub wyższe niż 140 mm Hg / 90 mm Hg;
• średnie wartości ciśnienia tętniczego wyliczone z dwóch pomiarów dokonanych podczas jednej wizyty są równe lub wyższe niż 180 mm Hg / 110 mm Hg (po wykluczeniu czynników podwyższających wartości ciśnienia, na przykład: lęku, bólu, spożycia alkoholu).

Nadciśnienie można również rozpoznać na podstawie wiarygodnych danych z wywiadów lub dokumentacji pacjenta (wartości ciśnienia tętniczego lub zażywanie leków hipotensyjnych).

Nadciśnienie tętnicze często jest jedyną chorobą rozpoznawaną u pacjenta. W większości wypadków nie ma ono uchwytnej przyczyny, ale część przypadków wynika z innych patologii, takich jak choroby nerek czy zaburzenia hormonalne. Ustalenie, czy nadciśnienie tętnicze jest wtórne w stosunku do innej przyczyny, zawsze leży w gestii lekarza.

Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego?

W większości przypadków nadciśnienie tętnicze nie daje żadnych objawów. Szczególnie na samym początku, kiedy wartości ciśnienia nie są jeszcze aż tak wysokie, a większość pacjentów nie odczuwa żadnych zmian mogących świadczyć o rozwoju choroby. U innych mogą pojawiać się niespecyficzne dolegliwości, takie jak:

• bóle i zawroty głowy,
• uczucie kołatania serca,
• potliwość,
• bezsenność,
• zaczerwienienie twarzy i uderzenia gorąca,
• obniżenie sprawności psychicznej i fizycznej.

Kolejne objawy pojawiają się już w późniejszych stadiach choroby i wynikają z uszkodzenia narządów spowodowanego przez nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. Objawami tymi mogą być:

• zaburzenia widzenia,
• obniżenie sprawności intelektualnej,
• deficyty czuciowe lub ruchowe,
• obrzęki kończyn,
• zimne kończyny,
• zaburzenia funkcji nerek.

ZAPAMIĘTAJ! Nadciśnienie tętnicze nie boli. Brak objawów nie oznacza braku choroby. Należy regularnie kontrolować wartości ciśnienia tętniczego krwi. Nieleczone nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi istotnie zwiększają ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych.
 
Kogo dotyka problem nadciśnienia?

Na podstawie wyników badania NATPOL 2011 ocenia się, że na nadciśnienie tętnicze choruje około 32% Polaków w wieku <80. r.ż. W porównaniu z sytuacją sprzed 10 lat jest to więcej o 2%. Jeszcze bardziej narażona na nadciśnienie tętnicze jest populacja w wieku >64. r.ż. Badanie POLSENIOR pokazało, że w tej grupie pacjentów nadciśnienie tętnicze występuje już u 72% mężczyzn i 78% kobiet. Z badania NATPOL płyną jednak też optymistyczne wnioski - w stosunku do roku 2002 procent skuteczności kontroli nadciśnienia wzrósł prawie dwukrotnie. Pokazuje to, że wysiłki włożone w edukację i odpowiednią terapię przynoszą rezultaty. 
Nie można jednak sądzić, że nadciśnienie tętnicze to choroba ludzi starych. Istotnie, częstość jego występowania wzrasta wraz z wiekiem, ale dotyka też młodych dorosłych, a nawet dzieci. U osób w wieku 18-39 lat występuje nawet w 7%. Właśnie u młodych dorosłych szczególnie ważne jest wczesne wykrycie choroby, ponieważ w czasie długich lat życia, jakie mają oni przed sobą, nadciśnienie tętnicze zdąży uszkodzić wiele narządów i spowodować wystąpienie chorób takich jak zawał serca czy udar mózgu.

ZAPAMIĘTAJ! Młody wiek pacjenta nie chroni przed wystąpieniem nadciśnienia tętniczego. Ciśnienie tętnicze powinni mierzyć wszyscy niezależnie od wieku.

Postacie i stadia zaawansowania choroby

Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego w ślad za europejskimi wytycznymi klasyfikuje ciśnienie tętnicze według poniższego schematu:

 
Od stadium zaawansowania choroby zależy przede wszystkim strategia leczenia. Z punktu widzenia pacjenta bardziej praktyczna jest klasyfikacja zaproponowana przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organisation, WHO). Dzieli ona chorobę nadciśnieniową na 3 stadia w zależności od zmian, które wywołała ona w narządach:

• I stadium – obejmuje niepowikłane nadciśnienie tętnicze, które nie wywołało zmian w narządach;
• II stadium – występuje, jeżeli z powodu nadciśnienia tętniczego wystąpił przerost lewej komory serca lub retinopatia cukrzycowa (w I lub II stopniu zaawansowania), lub białkomocz;
• III stadium – występuje przy spowodowanej nadciśnieniem tętniczym lewokomorowej niewydolności serca, nerek lub spowodowanym uszkodzeniu mózgu czy siatkówki oka (retinopatia w stopniu III lub IV).

ZAPAMIĘTAJ! Nadciśnienie tętnicze jest chorobą postępującą z upływem czasu. Im dłużej trwa, tym powoduje więcej niekorzystnych zmian w narządach.

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Powikłania nadciśnienia tętniczego rozwijają się z różną szybkością u różnych pacjentów. Szybkość pojawienia się powikłań zależy od indywidualnych uwarunkowań, ale zasadą jest, że narastają one z czasem trwania choroby. Powikłania nadciśnienia tętniczego dotyczą zaburzeń ze strony układu sercowo-naczyniowego, jak również innych narządów.
Powikłania ze strony układu sercowo-naczyniowego:

• wzrost ryzyka miażdżycy,
• wzrost ryzyka choroby wieńcowej,
• niewydolność serca,
• przerost przegrody międzykomorowej,
• przerost lewej komory serca,
• dysfunkcja rozkurczowa lewej komory serca,
• zawał serca,
• tętniaki aorty.

Powikłania ze strony innych układów i narządów:

• uszkodzenie nerek,
• uszkodzenie narządu wzroku,
• udar mózgu,
• zmiany degeneracyjne w ośrodkowym układzie nerwowym.

ZAPAMIĘTAJ! Nadciśnienie tętnicze wiąże się z większym ryzykiem uszkodzenia wielu narządów. Im dłużej pozostaje nieleczone, tym większe będą uszkodzenia. Skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego zapobiega rozwojowi wielu powikłań.

Jakie badania wykonuje się przy diagnozowaniu nadciśnienia tętniczego?

Pierwszą linię diagnostyki nadciśnienia tętniczego stanowią pomiary dokonywane przez pacjenta w domu lub wykonywane przesiewowo podczas wizyt lekarskich, odbywanych z innych przyczyn. Nawet jeden przypadkowy nieprawidłowy pomiar powinien skłaniać pacjenta do zasięgnięcia porady lekarza. Zawsze to lekarz decyduje, jakie dodatkowe badania zlecić pacjentowi, u którego rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze. Zależy to od wieku pacjenta, jego chorób współistniejących i czynników ryzyka. Badania dodatkowe mogą obejmować badania biochemiczne krwi, echo serca czy konsultację okulistyczną.

Często lekarz w czasie diagnostyki nadciśnienia tętniczego lub dla sprawdzenia skuteczności leczenia decyduje się przeprowadzić u pacjenta badanie 24-godzinnej rejestracji wartości ciśnienia tętniczego, określane skrótem ABPM (ang. ambulatory blood pressure monitoring).

Badanie ABPM polega na wielokrotnych pomiarach ciśnienia tętniczego wykonywanych automatycznym aparatem w określonych odstępach czasu przez całą dobę, podczas snu i czuwania. Badanie to ma zasadniczą przewagę nad pojedynczymi pomiarami, ponieważ pozwala na ocenę zmienności wartości ciśnienia tętniczego w ciągu doby, co jest szczególnie ważne w kontekście ryzyka przyszłych chorób układu krążenia.

Brak fizjologicznych nocnych spadków ciśnienia tętniczego i wzrosty jego wartości w godzinach porannych są czynnikami ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak udar mózgu czy zawał serca. Można zniwelować ich niekorzystny wpływ przez dokładne przestrzeganie zaleceń lekarza i modyfikację farmakoterapii. Najpierw trzeba jednak te zaburzenia wykryć, a to możliwe jest praktycznie tylko dzięki ABPM.

ZAPAMIĘTAJ! Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego często wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań, o czym decyduje lekarz.

Zasady prawidłowego samodzielnego pomiaru ciśnienia tętniczego w domu

Prawidłowy pomiar ciśnienia tętniczego można wykonać samodzielnie w domu - należy tylko pamiętać o kilku następujących prostych zasadach:

• pomiar wykonuje się w pozycji siedzącej, w spokojnych warunkach, po minimum 5-minutowym odpoczynku;
• przez minimum 30 minut przed pomiarem nie należy palić tytoniu, pić kawy i wykonywać ćwiczeń fizycznych;
• przedramię ręki niedominującej powinno być oparte o płaską powierzchnię i znajdować się na wysokości serca;
• plecy powinny być oparte, a stopy znajdować się na podłodze;
• jednorazowo należy dokonać 2-3 pomiarów, w odstępach około 1 minuty i przyjąć wartość średnią;
• wyniki pomiarów zawsze należy notować.

Piśmiennictwo:
Widecka K., Grodzicki T., Narkiewicz K., et al. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2011 rok. Nadciśnienie tętnicze. 2011; 2: 55-82.
Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Andrzej Szczeklik; 2012, wydawnictwo Medycyna Praktyczna.
Bledowski P., Mossakowska M., Chudek J., et al. Medical, psychological and socioeconomic aspects of aging in Poland: assumptions and objectives of the PolSenior project. Exp Gerontol. 2011;46:1003-9.
Zdrojewski T., Szpakowski P., Bandosz P., et al. Arterial hypertension in Poland in 2002. J Hum Hypertens. 2004;18:557-62.
Zdrojewski T., Wyrzykowski B., Szczech R., et al. Steering Committees of the Programmes NATPOL PLUS; SMS; Polish 400-Cities Project. Epidemiology and prevention of arterial hypertension in Poland. Blood Press Suppl. 2005;2:10-6.
International Society for Chronobiology; American Association of Medical Chronobiology and Chronotherapeutics; Spanish Society of Applied
Chronobiology, Chronotherapy, and Vascular Risk; Spanish Society of Atherosclerosis; Romanian Society of Internal Medicine, Hermida RC, Smolensky MH, Ayala DE, Portaluppi F. 2013 ambulatory blood pressure monitoring recommendations for the diagnosis of adult hypertension, assessment of cardiovascular and other hypertension-associated risk, and attainment of therapeutic goals. Chronobiol Int. 2013;30:355-410.
Więcek A., Januszewicz A., Szczepańska-Sadowska E., Prejbisz A. Hipertensjologia. Patogeneza, diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego. 2011, wyd. Medycyna Praktyczna.

 dr n. med. Filip M. Szymański