Nikotynizm – wiąże się ze zwiększeniem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej, udaru mózgu, chorób tętnic obwodowych czy tętniaka aorty. Osoba paląca w wieku <50 lat, w porównaniu z niepalącą o takich samych pozostałych czynnikach ryzyka, ma w przybliżeniu 5-krotnie wyższe ryzyko zgonu w okresie 10 lat! Rzucanie palenia można wspomagać farmakologicznie. Preparaty zawierające nikotynę w postaci gum do żucia, plastrów czy tabletek w połączeniu z silną wolą pacjenta pozwalają skutecznie uwolnić się od nałogu.
ZAPAMIĘTAJ! Palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe dla serca. Nałóg można skutecznie rzucić. Konsultacja lekarska bywa bardzo pomocna zwłaszcza w pierwszym okresie rzucania palenia.
Mała aktywność fizyczna – siedzący tryb życia jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Zwiększenie aktywności fizycznej i wykonywanie ćwiczeń aerobowych wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych, zarówno wśród pacjentów zdrowych, jak również obciążonych już jakąś chorobą układu krążenia. Wykonywanie regularnych ćwiczeń fizycznych zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen, częściowo zapobiegając ewentualnym efektom niedokrwienia. Aktywność fizyczną należy dostosować do indywidualnych możliwości i stanu zdrowia, ale należy ją wykonywać jak najczęściej. Zgodnie z zaleceniami ekspertów co najmniej 3 razy w tygodniu.
ZAPAMIĘTAJ! Ruch jest najlepszym lekiem dla Twojego serca. Dla wszystkich pacjentów niezależnie od wieku i stanu zdrowia można dobrać optymalny zestaw ćwiczeń prozdrowotnych.
Nawyki żywieniowe – spożywane produkty powinny zapewniać składniki energetyczne i budulcowe niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym serca i naczyń krwionośnych. Prawidłowo zbilansowana dieta dostarcza wymaganych substancji odżywczych w odpowiednich proporcjach i pozwala na utrzymanie optymalnej masy ciała. W zaleceniach Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczących prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego określono podstawowe zasady dotyczące diety ”zdrowej dla serca”.
Pamiętaj, że…
- nasycone kwasy tłuszczowe powinny dostarczać mniej niż 10% łącznej wartości energetycznej pożywienia;
- spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy trans powinno być jak najmniejsze;
- spożycie soli powinno wynosić poniżej 5 g (jedna łyżeczka) dziennie. Taka ilość soli jest już zawarta w gotowych produktach. Dlatego przygotowywanych potraw nie należy dosalać;
- spożycie błonnika pochodzącego z produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw powinno wynosić 30–45 g dziennie;
- spożycie owoców powinno wynosić 200 g dziennie (2–3 porcje);
- spożycie warzyw powinno wynosić 200 g dziennie (2–3 porcje);
- ryby powinno się jeść co najmniej 2 razy w tygodniu (w tym 1 raz w tygodniu tłuste ryby);
- spożycie alkoholu należy ograniczyć do <20 g alkoholu u mężczyzn i <10 g alkoholu u kobiet dziennie.
ZAPAMIĘTAJ!
- Nie jedz tłustych potraw.
- Nie dosalaj jedzenia.
- Wybieraj produkty z dużą zawartością błonnika, np. pieczywo pełnoziarniste zamiast białego.
- Jak najczęściej jedz warzywa i owoce.
- Ryby jedz co najmniej 2 razy w tygodniu.
- Ograniczaj spożywanie alkoholu.
- Jeśli odżywiasz się prawidłowo – nie ma potrzeby stosowania suplementów diety.
Nadwaga i otyłość – stają się epidemią naszych czasów. Mimo że większość pacjentów zdaje sobie sprawę, że nieprawidłowa masa ciała łączy się z większym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, insulinooporności czy cukrzycy w gabinecie lekarskim często pada stwierdzenie ”ja nie mogę schudnąć”. Recepta jest prosta: ograniczenie kaloryczności diety, przy zachowaniu jej zbilansowanego składu oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Nie istnieją ”cudowne diety”, ale czas i samodyscyplina przynoszą efekty. W walce z otyłością konieczne jest zasięgnięcie porady lekarza i/lub dietetyka.
ZAPAMIĘTAJ! Nieprawidłowa masa ciała zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Prawidłowa dieta i zwiększona aktywność fizyczna najskuteczniej pomoże Ci zrzucić zbędne kilogramy.
Stężenie cholesterolu we krwi powyżej 5 mmol/l (190 mg/dl) – wysokie stężenie cholesterolu w surowicy krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Główny mechanizm tego działania stanowi prawdopodobnie udział cholesterolu w budowie blaszki miażdżycowej. Stężenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji: cholesterolu HDL, cholesterolu LDL oraz trójglicerydów powinno się oznaczać regularnie. Zwiększone stężenia tzw. ”złego cholesterolu” oraz obniżone tzw. ”dobrego” zawsze powinny skłaniać do podjęcia leczenia. Istnieje kilka sposobów redukcji stężenia cholesterolu we krwi - podstawowym z nich jest zmiana diety przez wykluczenie z niej produktów zawierających dużo tłuszczów nasyconych oraz leczenie farmakologiczne (m.in. statyny – leki zmniejszające stężenie złego cholesterolu oraz zwiększające stężenie dobrego).
ZAPAMIĘTAJ! Wysokie stężenie cholesterolu zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Należy regularnie oceniać stężenie cholesterolu, szczególnie frakcji LDL. Stężenie cholesterolu można skutecznie obniżać dzięki prawidłowej diecie lub lekom.
Nieprawidłowy metabolizm glukozy, np. cukrzyca – w grupie pacjentów z cukrzycą główną przyczynę zgonów stanowią choroby układu sercowo-naczyniowego. U chorujących na cukrzycę szczególnie istotna jest dobra kontrola innych czynników zwiększających ryzyko chorób układu krążenia. Pacjent z cukrzycą powinien mieć prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi oraz niski poziom cholesterolu LDL, cholesterolu całkowitego, trójglicerydów – zmniejsza to ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca, niepełnosprawności i zgonu. Prawidłowa kontrola glikemii u chorych na cukrzycę zapewnia ponadto opóźnienie rozwoju jej powikłań, takich jak choroba nerek, neuropatia czy retinopatia.
ZAPAMIĘTAJ! Cukrzyca jest bardzo groźnym czynnikiem ryzyka zwiększającym ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Pacjenci z cukrzycą powinni utrzymywać nie tylko prawidłowe wartości glukozy we krwi, ale również ciśnienia tętniczego krwi czy cholesterolu.
Choroby nerek – uważa się obecnie, że występowanie przewlekłej choroby nerek stanowi równie duże zagrożenie dla układu sercowo-naczyniowego co obecność cukrzycy. Choroby nerek, podobnie jak nadciśnienie tętnicze, często rozwijają się przez dłuższy czas, nie dając objawów. Wykrywane w zaawansowanym stadium choroby znacznie pogarszają profil ryzyka pacjenta. W przypadku chorób nerek, podobnie jak w cukrzycy, istotna jest prawidłowa kontrola ciśnienia tętniczego krwi czy stężenia cholesterolu, pozwalająca zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego.
ZAPAMIĘTAJ! Część chorób nerek rozwija się, nie dając objawów – wykryć je można tylko dzięki regularnie wykonywanym badaniom. Pacjenci z chorobą nerek muszą pamiętać o konieczności dobrej kontroli innych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Stres – dotychczasowe badania pokazują, że długotrwały stres, np. w pracy czy środowisku domowym, istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego – nawet 4-krotnie. Stres powoduje aktywację układu współczulnego z przyspieszeniem częstości akcji serca, wzrostem zarówno skurczowego jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi oraz zwiększeniem objętości wyrzutowej lewej komory serca. Wszystko to wiąże się ze wzrostem zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen i niekorzystnymi następstwami. Stresu, zwłaszcza długotrwałego, należy bezwzględnie unikać.
ZAPAMIĘTAJ! Stres, zwłaszcza długotrwały, zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego.
Piśmiennictwo:
O'Donnell CJ, Elosua R. Cardiovascular risk factors. Insights from Framingham Heart Study. Rev Esp Cardiol. 2008 Mar;61:299-310.
Levy D, Wilson PW, Anderson KM, Castelli WP. Stratifying the patient at risk from coronary disease: new insights from the Framingham Heart Study. Am Heart J. 1990;119:712-7.
Qazi MU, Malik S. Diabetes and Cardiovascular Disease: Original Insights from the Framingham Heart Study. Glob Heart. 2013;8:43-48.
Jarvis CM, Hayman LL, Braun LT, Schwertz DW, Ferrans CE, Piano MR. Cardiovascular risk factors and metabolic syndrome in alcohol- and nicotine-dependent men and women. J Cardiovasc Nurs. 2007;22:429-35.
Siasos G., Tousoulis D., Michalea S., Oikonomou E., Kolia C., Kioufis S., Synetos A., Vlasis K., Papavassiliou AG, Stefanadis C. Biomarkers determining cardiovascular risk in patients with kidney disease. Curr Med Chem. 2012;19:2555-71.
Perk J., De Backer G., Gohlke H., et al. European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012). The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Eur Heart J. 2012;33:1635-1701.
Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Andrzej Szczeklik; 2012, wydawnictwo Medycyna Praktyczna.
dr n. med. Filip M. Szymański
